Weet u wat een asymmetrische relatie is? Sta me toe dit uit
te leggen met een eenvoudig voorbeeld. Veronderstel dat u een goede vriend
heeft waarvoor u door het vuur zou gaan. De vriendschap met deze persoon
betekent heel veel voor u. Het zou echter kunnen dat de vriendschapsgevoelens
van deze persoon voor u veel koeler zijn en dat die persoon de vriendschap met u
veel minder sterk beleeft dan omgekeerd het geval is. Dan spreekt men over een
asymmetrische vriendschapsrelatie.
Laat ik dit nu toepassen op de mensenrechten. Ik ga ervan
uit, beste lezer, dat u het belang van de mensenrechten inziet en dat u van
uzelf eist dat u deze mensenrechten eerbiedigt. Maar welke houding neemt u aan
wanneer u geconfronteerd wordt met iemand die de mensenrechten niet
respecteert. Ik bedoel dit, op basis van de mensenrechten keurt u een
migratiepact goed dat gestoeld is op deze mensenrechten die u belangrijk vindt.
Dit pact kan en zal een invloed hebben op de manier waarop de internationale
gemeenschap met migratie omgaat. De angst die bij velen leeft, is dat een groot
deel van die migranten de mensenrechten
veel minder belangrijk vindt dan u.
Het gaat me in deze tekst niet om de vraag of dit waar is.
Ik denk eerlijk gezegd van niet. In elke bevolkingsgroep bevinden zich immers mensen
die het goed menen en minder goed menen. Waar ik in deze bijdrage wil blijven
bij stilstaan is de vraag hoe u moet omgaan met de mensenrechten op het moment
dat u geconfronteerd wordt met iemand die de mensenrechten niet respecteert. Om
een voorbeeld te geven: het spreekt voor zich dat u tegen moord bent. Toch kan
het zijn dat u er iets voor voelt om de doodstraf in te voeren wanneer de
samenleving te maken krijgt met een gewetenloze seriemoordenaar die de dood van
kleine kinderen op zijn geweten heeft.
In een samenleving die doordrongen is van een ethiek,
gebaseerd op de religies in de lijn van Abraham, is het antwoord relatief
eenvoudig. Je doodt niet omdat de traditie aan God de verordening toeschrijft
waaruit diezelfde God het doden van de medemens verbiedt. Dit betekent
uiteraard niet dat zulke samenlevingen dit altijd en overal respecteren, dat is
evident.
Sinds de zeventiende eeuw breekt de verlichting door in
Europa. Je kan uiteraard uiteenlopende interpretaties geven van wat de
verlichting juist inhoudt, maar je zou kunnen stellen dat ethische waarden
ontworteld worden en afgesneden van God. Kortom: je zal niet doden, want God
wil niet dat je doodt, wordt dan, je zal niet doden, want…. En nu komt het.
Uiteenlopende verlichtingsfilosofen zullen proberen de reden om niet te doden
in te vullen zonder God. Op basis van het kantiaanse denken zou je kunnen
stellen dat de medemens doden zou leiden tot een samenleving die onleefbaar is.
Als iedereen dit gedrag als norm zou stellen, zou de samenleving verworden tot
volstrekte anarchie. Een ander idee is dat je wijst op de intrinsieke waarde
van een bepaalde ethische overtuiging. Je doodt niet omdat je vindt dat het
leven waardevol is juist omdat het waardevol is. Met een ander voorbeeld, beleefd zijn is
belangrijk zijn omwille van de beleefdheid.
Friedrich Nietzsche waarschuwt bij monde van Zarathustra dat
het besef van de intrinsieke waarde van een deugd zoals moed, vriendelijkheid,
tolerantie, altruïsme, … onvoldoende is om de deugd in stand te houden. Reden
daarvoor is omdat je je als persoon kan distantiëren van de intrinsieke waarde
van een deugd. Als de moed belangrijk is omwille van de moed dan zegt dit niets
over u. Als de mensenrechten belangrijk zijn omwille van de mensenrechten dan
kan u daar psychologisch afstand van nemen. Nietzsche antwoordt dat het
bedrijven van een deugd belangrijk is in het proces van zelfoverstijging.
Veronderstel dat je geconfronteerd wordt met iemand die de mensenrechten niet
respecteert. Welnu, toch vasthouden aan de mensenrechten in deze situatie is
volgens Nietzsche deelachtig worden aan het ideaal van de Übermensch. Übermensch worden
betekent jezelf in de positie plaatsen waarin je je diepe angsten durft te
overstijgen in een proces tot meer mens worden. Dit laatste lijkt me een erg
belangrijke gedachte wanneer mensen daadwerkelijk angst hebben voor wat er allemaal
staat te gebeuren nu het migratiepact ondertekend werd. Dit pact is een articulatie
van een fundamentele eerbied voor mensenrechten. En inderdaad, de wereld is
geen vriendelijke plaats, en ja, er bestaan mensen die u liever niet ziet
verschijnen in uw voortuin. Maar ondanks dat vasthouden aan uw principes en
niet toegeven op fundamentele mensenrechten, is de enige manier om als mens te groeien.
Sta me toe kort nog één gedachte te verwoorden. Indien u de
fundamentele deugden niet omarmt, en dus niet het pad van de Übermensch kiest, dan zou dit als een boemerang
naar u terug kunnen komen en uw ziel tot in het diepste kunnen vergiftigen. Dit
laatste noemt Nietzsche het slechte geweten. Het slechte geweten betekent
wakker worden en in de spiegel kijken. Wat u dan ziet is niet de persoon die u
wil zijn, maar wel degene die u geworden bent omwille van uw angst. En zoals
master Yoda jaren geleden in Star Wars wijselijk zei: angst is de
enige duisternis.
Foto: Lise Verbeeck
Geen opmerkingen:
Een reactie posten