Inleiding
Het kleine
oudtestamentische boekje Prediker neemt een speciale plaats in het oude
testament in. Het boekje dat samen met de psalmen, wijsheid, Jesus Sirach, e.a. tot de zogenaamde
wijsheidsliteratuur van Israël behoort, is het verslag van een anonieme wijsheidsleraar
die waarschijnlijk ergens rond 200 VC. moet geleefd hebben. Zoals je kan
aanvoelen is Prediker (Kohèlèt in het Hebreeuws) eerder een titel dan wel een
persoonsnaam. Kushner vertaalt Kohèlèt door degene die de vergadering belegt, degene die mensen bijeenroept (Kushner, 1986:25). Er wordt heel wat gespeculeerd over de
identiteit van Prediker en door sommigen wordt de oudtestamentische koning Salomo voorop gesteld, hoewel dit niet
zo zeker is.
Hoewel het boekje aanleiding geeft tot erg
uiteenlopende commentaren, lijkt me de essentie te zitten in een eenvoudige
vaststelling: ‘Allen wacht hetzelfde lot: rechtvaardigen en bozen, reinen en
onreinen, hen die offers brengen en hen die er geen brengen. Het gaat de goeden
net als de zondaars, degenen die eden afleggen net als wie dit vermijden’
(Pred. 9,2). Prediker stelt vast dat geluk niet per definitie is weggelegd voor
mensen die dat verdienen. Tegelijk stelt hij vast dat mensen die het niet
verdienen vaak geluk in het leven hebben, zelfs ten koste van anderen. Het is
dus niet zo dat een goed mens nooit ziek zal worden of nooit zal getroffen
worden door onrecht. Het lijkt alsof elke dag een spelletje Russische roulette
is: soms win je, vaak verlies je. Het is echter niet zo dat dit aanleiding
geeft tot een fatalistische houding. Het is dus niet de bedoeling dat de mens
zich laat gaan. Achteraan nam ik een grotere tekst uit het boekje van Harold
Kushner op, waarin Predikers antwoord wordt geformuleerd.
Je zou de activiteiten
van Prediker kunnen vatten vanuit volgende kernwoorden: zien – nadenken –
oordelen – antwoorden. Prediker heeft het leven zeer goed en objectief
bestudeerd (zien). Hij heeft alles bekeken wat er zich onder de zon bevindt.
Over al deze zaken heeft hij grondig nagedacht: alle filosofische en
theologische strekkingen, alle wetenschap en volkswijsheid (nadenken). Hij
oordeelt dat alles ijdel is. Hier moeten we erg goed opletten. In het Hebreeuws
staat er hebel, wat beter te vertalen
is door dampwolkje. Prediker stelt
dus dat de werkelijkheid vluchtig is en niet te vatten (oordelen). Het is fout
je te laten leiden door de betekenis van het woordje ijdel (Van Daele: de zucht om door anderen mateloos bewonderd en
geprezen te worden). Prediker stelt voor om niet nodeloos opzoek te gaan naar de
zin van het leven maar eerder aandacht te hebben voor de zinvolle
momenten die zich elke dag van ons leven aandien: ‘Eet je brood met vreugde en
drink je wijn met een opgewekt hart’ (Pred. 9,7).
De bekende psycholoog Sigmund Freud (1856-1939) (foto 1), grondlegger
van de psychoanalyse, had een leerling, Otto Rank (1884-1939) (geboren Otto
Rosenfeld) (foto2), die geobsedeerd was door de idee van de sterfelijkheid van
de mens. Ernest Becker (1924-1974) was antropoloog en introduceerde de ideeën
van Otto Rank naar het grote publiek toe in zijn boek The Denial of Death (= de ontkenning van de dood). Zowel Rank als
Becker kwamen tot de conclusie dat de angst voor de dood ertoe leidt dat mensen
dingen proberen te verwezenlijken waardoor ze na hun dood in zekere mate kunnen
blijven verder bestaan. Het probleem is dat er niets is dat de dood voor de gek
kan houden. Zelfs wanneer je rijkdom verwerft, een intellectuele of sportieve
prestatie neerzet, kinderen achterlaat of een belangrijke ontdekking doet, de
dood zal je uiteindelijk toch inhalen. Stap voor stap wordt een overledene uit
het collectieve geheugen gewist, totdat er slechts anekdotische herinneringen
overblijven.
Je zou kunnen stellen dat prediker eveneens geobsedeerd is door de dood
en op zoek gaat naar een middel om de dood de loef af te steken. Alle pogingen
die hij onderneemt, draaien op niets uit. Het wordt in zekere zin nog erger, nu
prediker zich er duidelijk van bewust is dat alles wat hij doet de dood nooit
kan verslaan. Non fui, fui, non sum
(ik was niet, ik was, ik ben niet meer), een Latijnse spreuk waarvan de
werkelijkheid geenszins te ontkennen is. Zelfs wanneer iemand er in slaat om
een soort van eeuwige roem te verwerven (Michael Jackson, Albert Einstein,
Marie Curie,…), dan ligt het drama nog steeds in het feit dat je na je dood
nooit van deze roem zal kunnen genieten. Je bent er gewoon niet meer om het te
zien.
Dit alles lijkt een erg pessimistische en neerslachtige boodschap te
zijn. Toch vraagt de Bijbel om tussen de lijntjes te lezen. Opmerkelijk genoeg
gebruikt het boek Prediker in verhouding tot de andere boeken uit het Oude
Testament opvallend veel het woordje simcha,
in het Nederlands vertaald door vreugde. Prediker nodigt de lezer uit om zo
vaak mogelijk met simcha in het leven
te staan. “De vreugde toont zich in het moment”, zo stelt Rabbi Jonathan Sacks.
Met andere woorden, Prediker nodigt iedereen uit om de dagdagelijkse routine,
die soms wel een sleur dreigt te worden, te kruiden met vreugde. Je kan de
dood, en vooral het vernietigende karakter van de dood, slechts verslagen, zo
stelt Prediker, door vreugde te bleven in het ‘nu’. Vreugde in de mensen die je
graag ziet, de vrienden die je hebt, een gezellige maaltijd, een fijn avondje
uit, …, zonder te denken aan de dag van morgen, want morgen kan het gedaan
zijn.
Je zal merken dat
Prediker hierbij niet oproept om al je verantwoordelijkheden over boord te
smijten. Evenzeer roept hij niet op om als een wildeman door het leven te gaan
en je van niets meer iets aan te trekken. Veeleer gaat het om een voortdurende
zoektocht naar vreugde in het moment, Nietzsche noemt dit de amor fati. En deze boodschap lijkt me,
zeker in een cultuur die geobsedeerd is door roem, eeuwig geluk en het
zogenaamde geslaagde leven, meer dan relevant te zijn.
Brontekst
Als brontekst gebruiken we de Willibrordvertaling van de Bijbel.
Interessante lezing
Lezing van Jonathan Sacks over Prediker: "Lessons from Kohelet", te volgen via YouTube.
Interessante lezing
Lezing van Jonathan Sacks over Prediker: "Lessons from Kohelet", te volgen via YouTube.
In deze video geef ik een algemene inleiding op het boek prediker. Is de
auteur de historische koning Salomo? Wat zijn de bezorgdheden van Prediker?
De sterfelijkheid van de mens zet aan tot grootse verwezenlijkingen. Start
van het eerste hoofdstuk. Lineair en circulair tijdsverloop. Ik verwijs naar de
film China Blue.
Video 3
Verwijzing naar 'Routine' van Steven Wilson.
Video 3
Verwijzing naar 'Routine' van Steven Wilson.
Video 4
Begin van hoofdstuk 2. Het belang van Simcha, de alledaagse vreugde. Prediker kent de ware toedracht van Simcha nog niet. De zoektocht naar het materiële om aan de vernietigende dood te kunnen ontsnappen.
Video 5
Genieten blijft een belangrijk antidotum tegen de onvermijdelijke en onmenselijke dood die gepaard gaat met totaal vergeten worden. Wat valt er te winnen met dit zwoegen? Wat betekent winnen? Wijsheid leidt tot niets en toch is ze belangrijk.
Video 6
Wat als de opvolger je levenswerk teniet doet? Op welke manier kan je dan nog verder blijven bestaan? Het beste is eten en drinken en genieten. Waarom voegt Prediker telkens 'onder de zon' toe?
Video 7
Hoofdstuk drie. Alles heeft zijn uur. Het uur in het evangelie van Johannes. The Byrds met Turn Turn..Het onderscheid tussen mens en dier is verwaarloosbaar. Waarom vasthouden aan de geprivilegieerde positie van de mens.
Video 8
Begin van het vierde hoofdstuk. Het lijden is een probleem, zowel voor de theïst als voor de atheïst. Het lijden moet een probleem blijven. Een zogenaamde verklaring voor het lijden doet afbreuk aan de ernst van het lijden. God als vertrooster.
Video 9
Het belang van de eenzaamheid versus de tweezaamheid, bij Prediker en bij Nietzsche. Het dubbelzinnige karakter van de eenzaamheid. Eenzaamheid als woestijnervaring.
H4, Vers 13: Koning kan verwijzen naar Josef of naar Saul.
God is in de hemel, jij bent op aarde.
Wees zuinig met je woorden. Belang van vooropgestelde tekst bij gebed.
Video 10
Hoofdstuk 5
Het belang van de belofte om de toekomst standvastigheid te bieden (H. Arendt).
Het verschil tussen een contract en een verbond.
Prediker verwijst naar primitieve moraal waarin relaties opwegen tegenover competenties.
Rijkdom levert jaloezie op. De rijke kent een rusteloze slaap.
De Bijbelse mens kent twee moeders, de biologische moeder waaruit hij geboren wordt en moeder aarde waarnaar hij terugkeert.
Video 11
Denken aan de dood, versus de dood als taboe. Hoe kan je ontsnappen aan de memento mori.
Zesde hoofdstuk
Prediker en de wijsheid van Silenus.
Genot en schuld.
De actiemens en zijn volle agenda.
Het verlangen bij Schopenhauer.
Het Bijbelse beeld van het geslaagde leven.
Video 12
Het zevende hoofdstuk
Wijsheid en feesten.
Prediker wil de mens behoeden voor dwalingen.
Het besef van de eindigheid kan een motor zijn om vele dingen te verwezenlijken.
Beter luisteren naar de raadgevingen van de wijze mens.
Aristoteles plaatst de deugd in het midden.
Verband met het slechte geweten bij Nietzsche.
"Sommige vrouwen zijn, volgens mij, nog erger dan de dood" (Pred.7,26)
In deze video spreek ik over de onthoofding van Johannes de Doper, te vinden in Marcus 6,14.
Nietzsche schrijft in het voorwoord van Voorbij Goed en Kwaad: "Aangenomen dat de waarheid een vrouw is-, wel? is de verdenking dan niet gegrond dat filosofen, voorzover zij dogmatici waren, geen van allen veel verstand van vrouwen hadden?" (Nietzsche,2011:7).
Bron:
KSA 5 : Jenseits von Gut und Böse (JGB
– 1886), in vertaling: Voorbij goed en kwaad, vertaald door Thomas Graftdijk,
herzien door Paul Beers, geannoteerd en van een nawoord voorzien door Hans
Driessen, Amsterdam- Antwerpen: De Arbeiderspers, coll. Nietzsche-Bibliotheek,
zesde druk (eerste druk 1999), 2011, 225p.
Video 14
Wie is werkelijk wijs?
Ik verwijs naar een gedicht van Herman De Coninck
Vijfendertig
Helemààl gelukkig kan natuurlijk nooit. Gisteren nog droomde ik dat ik woonde in een kast van een huis met een riante vrouw.Toen ik ontwaakte
bleek het nog waar ook.Maar
ik had wel tandpijn.
Daar staat tegenover dat helemaal ongelukkig evenmin kan.Je kan maar met één Rolls Royce tegelijk rijden, zei John Lennon al.Maar je kan normaal gezien ook maar één vrouw tegelijk verliezen.Jou, bijvoorbeeld. |
Een happy end is er
alleszins niet bij.
Ik leef nu al 35 jaar, maar het gaat gewoon door, en als ik al eens vrij is er niemand die het beeld bevriest en daar 'the end' boven projecteert. Alles is voorlopig.Zelfs als ik sterf zal je wel zien dat ik niet genoeg adem meer heb voor mijn laatste woorden("Uber allenGipfeln ist Ruh")zodat iedereen het met mijn voorlaatste zal moeten stellen ("Geef me de bedpan eens, Marie"). Herman de Coninck 1944-1997 |
Video 15
De dood als schaduw.
Hoofdstuk 9: eet daarom je brood met vreugde
Video 16
Over het kleine stadje met de arme, wijze man.
Hoofdstuk 10
Wie zich engageert, loopt een risico.
Verwens niemand....
Kant en de vriendschap.
Video 17
De afsluitende boodschap van Prediker.
