Ethisch dilemma: de terugkeer van (IS)-gezinnen

In het eerste boek van de Bijbel, het boek Genesis, maakt de lezer kennis met Josef. Uit jaloezie en als straf wordt Josef door zijn broers verkocht aan Egyptische mensenhandelaars.  In Egypte wacht Josef de dood van een slaaf. Het verhaal eindigt met een dramatische ommekeer. Om redenen, te lang voor deze tekst, komt Josef in een positie te staan waarin hij kan beslissen over leven of dood van zijn broers. Je leest het goed, Josef vergeeft zijn broers. In dit verhaal introduceert de Bijbel een van haar belangrijkste en meest controversiële ideeën, vergeving, en dit in een context van leven en dood. Over de grenzen van tijd en cultuur vraagt de Bijbelse traditie aan elkeen om steeds te streven naar vergeving, dus ook aan mij.

Dan zet ik de televisie aan en kom ik oog in oog te staan met Tatiana en Bouchra. Naar eigen zeggen beseffen ze welke gruwelijke fouten ze hebben gemaakt. Al wat ze willen is veiligheid, gezondheid en toekomst voor hun kinderen. Hiervoor zijn ze bereid om de celstraf, opgelegd door het Belgische gerecht, te ondergaan. Daarenboven reist een team van kinderartsen, psycholoog prof. Loots en de directrice van Childfocus, Heidi de Pauw, af naar het gebied om de zorgwekkende gezondheidstoestand van de kinderen vast te stellen. Strafpleiters als Walter Damen houden een vurig pleidooi, gebaseerd op de onschuld van de kinderen en de verantwoordelijkheid van de Belgische staat ten opzichte van haar onderdanen. Een mens in nood, moet geholpen worden, anders is het schuldig verzuim, zo klinkt het. En dan komt het vonnis, België wordt verplicht om de kinderen te repatriëren. Bouchra en Tatiana zullen hun straf niet ontlopen. Ze zullen onmiddellijk na aankomst naar de gevangenis worden overgebracht.

Ik zeg dit niet lichtzinnig, maar ik denk dat deze kwestie een van de belangrijkste en moeilijkste ethische vraagstukken is waarmee we de jongste tijd als samenleving geconfronteerd werden. Enerzijds is het duidelijk. Mensen in nood moeten worden geholpen en, zo lees ik op mijn eigen blog, mensenrechten moeten gerespecteerd worden, zelfs wanneer de tegenpartij dat niet doet. Vergeet niet dat ook Josef geen enkele garantie had dat zijn broers daadwerkelijk spijt hadden en vooral dat de feiten zich in de toekomst niet meer zouden herhalen. Anderzijds gaat het over mensen die zich hebben aangesloten bij een terroristische organisatie, verantwoordelijk voor aanslagen en gruweldaden waarbij zelfs de grootste horrorfreak maagklachten oploopt.

Ik geef toe, lange tijd kon ik geen mening vormen. Nu denk ik dat het een fout is om deze vrouwen en kinderen terug naar België te halen. Ik kwam tot dit besluit omdat ik de situatie heb bekeken vanuit een andere invalshoek, namelijk die van het gezin dat me gisteren voorbijliep toen ik met mijn hond ging wandelen. Ook deze mensen hebben mensenrechten. Ze hebben recht op een veilige samenleving waarin ze naar kerstmarkten en popconcerten kunnen gaan. Een samenleving die niet wordt opgeschrikt door terreur en niet gebukt gaat onder extremisme van welke overtuiging ook. Terwijl ik dit schrijf roept Josef me toe: hoe zit het met vergeving? Kan het dan echt niet dat Tatiana en Bouchra hun fouten hebben ingezien? Hebben ze geen recht op vergeving? Het spreekt voor zich dat lijdende kinderen niet aan hun lot mogen worden overgelaten, maar dat geldt ook voor die drie kinderen van de statistische tien die vandaag in Vlaanderen opgroeien in armoede. Misschien moeten alternatieve manieren gezocht worden om Bouchra, Tatiana en alle overige Belgische kinderen van IS-strijders te helpen, zoals het organiseren en/of financieren van plaatselijke hulp. Hoe dit moet gebeuren, daar heb ik geen idee van. 

Straks staat het ontbijt op tafel. Niets te kort. Duizenden kilometers verder, of misschien wel achter de hoek, lijden kinderen. En, zo vraag ik me af, hoe zit het met mijn verantwoordelijkheid? Wat te doen met mijn overtuiging dat vergeving de enige manier is om een toekomst voor allen mogelijk te maken?

The Voice of Christmas

Vrijdagavond. Met enkele muisklikken sluit ik de werkweek af en begeef me van mijn bureau naar de woonkamer. Er hangt een opgewonden en mysterieuze sfeer. Gaan de juryleden zich omdraaien of niet? Wanneer het wel gebeurt volgt een ontlading van emoties, wanneer er niet wordt omgedraaid, verontwaardiging, soms instemming. Met een zucht plof ik me neer in de zetel, het populaire programma The Voice Kids is niet aan mij besteed. Ik bewonder de kinderen die aantreden: het risico dat ze nemen, glorie of afgang, het lijkt me voor tieneremoties bijzonder groot. Wat mij betreft mag de stoel voor elke kandidaat draaien.

Bij het nemen van mijn koffie schiet me een gedachte te binnen. Wie zou zich voor mij omdraaien? Welk talent kan ik naar de buitenwereld laten zien? Waarom verdien ik een plaats op het podium? Mijn gedachten dwalen af. Binnenkort is het Kerstmis, het feest van de geboorte van Jezus. Onwillekeurig denk ik aan de drie wijzen uit het Oosten, door Mattheüs vermeld. Ze bieden zich aan bij koning Herodes, die het nieuws te horen krijgt dat er een bijzonder kind zal worden geboren. De sluwe Herodes verzoekt de drie wijzen om het kind te zoeken, zodat ook hij hulde kan brengen aan het koningskind. Dan denk ik aan de ellelange, vermoeiende en soms gevaarlijke reis die de drie wijzen hebben afgelegd om tot bij Jezus te geraken. Hoe hebben ze het in hun hoofd gehaald om die queeste te ondernemen? Meer nog, waarom zouden het pasgeboren kind en zijn familie hun stoel voor hen omdraaien, eens ze na die lange reis de stal hebben bereikt?

De drie wijzen verlaten met enige achterdocht het paleis van Herodes en begeven zich op weg. Een ster begeleidt hen, net zoals op het eerste deel van hun reis. Diep vanbinnen horen ze een stem, misschien wel The Voice, om het kind te bezoeken maar zeker niet naar Herodes terug te keren. Aangekomen bij de stal, draait het jonge stel met hun boorling onmiddellijk hun stoel om. De drie geschenken van de wijzen, wierrook, goud en mirre zijn sterk symbolisch. Maar wat echt telt is hun engagement. De drie reizigers lieten alles achter om er te zijn voor het kleine kind. En die ingesteldheid werkt aanstekelijk, zo aanstekelijk zelfs dat de jonge ouders hun stoel direct hebben omgedraaid.

Kerstmis is het feest van de sterke, innerlijke  Voice  die oproept om waarlijk mens te zijn. Dit betekent in eerste instantie er zijn voor de ander en voor zichzelf, misschien ook wel voor de Ander. Kerstmis is de opdracht om je stoel om te draaien naar de ander toe, in het besef dat er ook voor jou zal worden omgedraaid. Zo is Kerstmis niet alleen een feestdag, maar ook een werkwoord.

Klik klik voor een tof kerstfilmpje

Foto: Wim Verbeeck, gepubliceerd met toestemming van Juul.

Too Small A Home

Het openingsnummer “Love is everywhere/Lone Wolf” toont onmiddellijk een verandering van stijl in vergelijking met de vorige CD, “Skin to Skin”. Laatstgenoemd werk was eerder donker, duister en in zekere zin eerder therapeutisch voor de zanger zelf. De donkere wolken ruimen baan voor een nieuw morgenrood, waarin, zo stelt het openingsnummer, de liefde te vinden is voor diegene die er naar zoekt. Nochtans blijven de sporen van het verleden zichtbaar, zo getuigt Kris in “Is This A Love Song”, een ingetogen nummer, begeleid door subtiel pianospel. “We konden het allemaal hebben, ik zocht slechts een eenvoudig leven bij jou, de leegte blijft”, getuigt hij.

Kris toont in deze nieuwe CD zijn veelzijdigheid als singer songwriter. Het werk bevat, naast mooie ballades zoals het prachtige A Day Without Love, verschillende up tempo nummers zoals Velvet Fist en Dranw to The Flame. Hierin toont Kris zijn kunde op de gitaar die hij kan laten zingen, brullen, beuken en zalven. De combinatie van de verschillende perspectieven van het gitaarspel levert heel vaak schitterende harmonieën, zoals in “Maybe I Love What I cannot Have” en “The Fire within”.  Andere nummers, zoals “Confine Me”, bieden dan weer een samenspel van percussie en akoestische gitaar.

Mooi is ook dat Kris beroep doet op gastmuzikanten zoals guitarist Ian Hesbeens en drummer Klaas Van Humbeeck en een kleurrijk pallet van achtergrondzangers. Dit alles geeft aan het werk een voller en vollediger cachet. Enige minpuntje is dat het voor de luisteraar niet altijd evident is om de teksten van de nummers te volgen. Dit euvel kan eventueel via de website van Kris worden verholpen.

“Too Small A Home”, is een kunstwerk in de uiteenlopende betekenissen van het woord. Zowel op muzikaal als tekstueel vlak voldoet de CD aan de verwachtingen. De prachtige cover, verzorgd door Khadja Tits, creëert een aangenaam parfum van mysterie, mooi te integreren in het totaalproject van het werk.

Foto gepubliceerd met toestemming 

Muziekpagina Trypical Underdog Facebook

Vorige week in drie bedrijven

Filosofen zoals Hume en Kant vragen hun lezers complexe items op te splitsen in begrijpelijke delen. Laat ik dat even doen met de actualiteit van de voorbije week.

Het migratiepact

Het migratiepact is een internationale engagementsverklaring waarin de landen zich ertoe verbinden om onvermijdelijke migratie samen aan te pakken. De nadruk ligt op een onvoorwaardelijk respect voor de rechten van de mens. Daarenboven behoudt elk land zijn soevereiniteit inzake het migratiebeleid dat wordt gevoerd. Daarom ben ik voor het migratiepact.

De receptie van een tekst

Er is een belangrijk verschil tussen wat er in een tekst staat en de wijze waarop er met die tekst wordt omgegaan. Een voorbeeld. De geschriften van de Duitse filosoof Friedrich Nietzsche (1844-1900) laten een harmonieus samenleven tussen atheïsten en gelovigen toe. Toch wordt Nietzsche als de grote vijand van de religie aanzien. God is dood, zo leest men in zijn boeken. Toegepast op het migratiepact is er niemand die echt weet op welke manier er met de tekst zal worden omgegaan op internationaal niveau en hoe  de tekst binnen een juridisch kader zal worden gebruikt. Indien het migratiepact als pasmunt zou worden gebruikt voor een opengrenzenbeleid dan zou dit even onverdedigbaar zijn als zou men de grenzen voor migratie sluiten. Over de receptie van de tekst maak ik me zorgen.

De politieke situatie in België

Michel II is een nieuwe regering. Kris Peeters verklaarde in De Zevende Dag dat er accentverschuivingen zouden gebeuren. Een nieuwe regering heeft een nieuw regeerakkoord nodig en dient het vertrouwen van het parlement te verkrijgen.  De polarisatie in de samenleving die door heel wat politici wordt gebruikt om hun machtspositie te verstevigen, is een sluipend gif. Indien er geen duidelijkheid komt voor wat de intenties van de nieuwe regering betreft, lijken mij vervroegde verkiezingen de enige democratische oplossing.

Indien je het bos door de bomen nog wil zien, is het cruciaal om de drie bedrijven apart te bekijken, hoewel ze uiteraard met mekaar verbonden zijn. Vermenging van de drie bedrijven leidt tot een kluwen van gedachten waarbij het quasi onmogelijk is om een standpunt rond de totaliteit in te nemen.

Tenslotte nog even dit. Overal neemt de angst onder de mensen toe. Angst is de vijand van redelijkheid en sereniteit. Gevaarlijk, zo denk ik. Daarom is het belangrijk om deze angst met alle mogelijke middelen te bestrijden…

Asymmetrie en mensenrechten

Weet u wat een asymmetrische relatie is? Sta me toe dit uit te leggen met een eenvoudig voorbeeld. Veronderstel dat u een goede vriend heeft waarvoor u door het vuur zou gaan. De vriendschap met deze persoon betekent heel veel voor u. Het zou echter kunnen dat de vriendschapsgevoelens van deze persoon voor u veel koeler zijn en dat die persoon de vriendschap met u veel minder sterk beleeft dan omgekeerd het geval is. Dan spreekt men over een asymmetrische vriendschapsrelatie.

Laat ik dit nu toepassen op de mensenrechten. Ik ga ervan uit, beste lezer, dat u het belang van de mensenrechten inziet en dat u van uzelf eist dat u deze mensenrechten eerbiedigt. Maar welke houding neemt u aan wanneer u geconfronteerd wordt met iemand die de mensenrechten niet respecteert. Ik bedoel dit, op basis van de mensenrechten keurt u een migratiepact goed dat gestoeld is op deze mensenrechten die u belangrijk vindt. Dit pact kan en zal een invloed hebben op de manier waarop de internationale gemeenschap met migratie omgaat. De angst die bij velen leeft, is dat een groot  deel van die migranten de mensenrechten veel minder belangrijk vindt dan u.

Het gaat me in deze tekst niet om de vraag of dit waar is. Ik denk eerlijk gezegd van niet. In elke bevolkingsgroep bevinden zich immers mensen die het goed menen en minder goed menen. Waar ik in deze bijdrage wil blijven bij stilstaan is de vraag hoe u moet omgaan met de mensenrechten op het moment dat u geconfronteerd wordt met iemand die de mensenrechten niet respecteert. Om een voorbeeld te geven: het spreekt voor zich dat u tegen moord bent. Toch kan het zijn dat u er iets voor voelt om de doodstraf in te voeren wanneer de samenleving te maken krijgt met een gewetenloze seriemoordenaar die de dood van kleine kinderen op zijn geweten heeft.

In een samenleving die doordrongen is van een ethiek, gebaseerd op de religies in de lijn van Abraham, is het antwoord relatief eenvoudig. Je doodt niet omdat de traditie aan God de verordening toeschrijft waaruit diezelfde God het doden van de medemens verbiedt. Dit betekent uiteraard niet dat zulke samenlevingen dit altijd en overal respecteren, dat is evident.

Sinds de zeventiende eeuw breekt de verlichting door in Europa. Je kan uiteraard uiteenlopende interpretaties geven van wat de verlichting juist inhoudt, maar je zou kunnen stellen dat ethische waarden ontworteld worden en afgesneden van God. Kortom: je zal niet doden, want God wil niet dat je doodt, wordt dan, je zal niet doden, want…. En nu komt het. Uiteenlopende verlichtingsfilosofen zullen proberen de reden om niet te doden in te vullen zonder God. Op basis van het kantiaanse denken zou je kunnen stellen dat de medemens doden zou leiden tot een samenleving die onleefbaar is. Als iedereen dit gedrag als norm zou stellen, zou de samenleving verworden tot volstrekte anarchie. Een ander idee is dat je wijst op de intrinsieke waarde van een bepaalde ethische overtuiging. Je doodt niet omdat je vindt dat het leven waardevol is juist omdat het waardevol is.  Met een ander voorbeeld, beleefd zijn is belangrijk zijn omwille van de beleefdheid.

Friedrich Nietzsche waarschuwt bij monde van Zarathustra dat het besef van de intrinsieke waarde van een deugd zoals moed, vriendelijkheid, tolerantie, altruïsme, … onvoldoende is om de deugd in stand te houden. Reden daarvoor is omdat je je als persoon kan distantiëren van de intrinsieke waarde van een deugd. Als de moed belangrijk is omwille van de moed dan zegt dit niets over u. Als de mensenrechten belangrijk zijn omwille van de mensenrechten dan kan u daar psychologisch afstand van nemen. Nietzsche antwoordt dat het bedrijven van een deugd belangrijk is in het proces van zelfoverstijging. Veronderstel dat je geconfronteerd wordt met iemand die de mensenrechten niet respecteert. Welnu, toch vasthouden aan de mensenrechten in deze situatie is volgens Nietzsche deelachtig worden aan het ideaal van de Übermensch. Übermensch worden betekent jezelf in de positie plaatsen waarin je je diepe angsten durft te overstijgen in een proces tot meer mens worden. Dit laatste lijkt me een erg belangrijke gedachte wanneer mensen daadwerkelijk angst hebben voor wat er allemaal staat te gebeuren nu het migratiepact ondertekend werd. Dit pact is een articulatie van een fundamentele eerbied voor mensenrechten. En inderdaad, de wereld is geen vriendelijke plaats, en ja, er bestaan mensen die u liever niet ziet verschijnen in uw voortuin. Maar ondanks dat vasthouden aan uw principes en niet toegeven op fundamentele mensenrechten, is de enige manier om als mens te groeien.

Sta me toe kort nog één gedachte te verwoorden. Indien u de fundamentele deugden niet omarmt, en dus niet het pad van de Übermensch kiest, dan zou dit als een boemerang naar u terug kunnen komen en uw ziel tot in het diepste kunnen vergiftigen. Dit laatste noemt Nietzsche het slechte geweten. Het slechte geweten betekent wakker worden en in de spiegel kijken. Wat u dan ziet is niet de persoon die u wil zijn, maar wel degene die u geworden bent omwille van uw angst. En zoals master Yoda  jaren geleden in Star Wars wijselijk zei: angst is de enige duisternis.

Foto: Lise Verbeeck

Het migratiepact

Houd u klaar om overrompeld te worden door migranten! Zeg vaarwel aan de eigen cultuur! De grenzen worden opengegooid en het einde van de wereld is in zicht, nu een groepje naïeve, zakkenvullende politici het pact van de ondergang hebben ondertekend…

Apocalyptische taal, het blijft fascinerend. Dus ik dacht, laat ik even tegen de trend ingaan en gewoon dit pact lezen. Blijkt uit de verschillende gesprekken die ik deze week over het pact had, dat dit wel een erg ongewone manier van doen is. Het is blijkbaar veel beter te oordelen over een tekst op basis van de meningen van anderen. Laat ik dan toch maar even zot doen en de tekst bestuderen.

Wat blijkt,  het pact voorziet de soevereiniteit van alle staten inzake hun beleid naar migratie toe. Wat mij betreft betekent dit dat België nog steeds baas is en blijft op eigen grondgebied. Wat blijkt evenzeer, dat het pact vooral bezorgd is voor wat de elementaire mensenrechten van elke bewoner van deze aardkloot betreft, dus ook die van u, beste lezer. Het staat dus buiten kijf  dat ook u recht heeft op leven, eigen cultuur, ontwikkeling, religie, … Deze mensenrechten zijn uiteraard bindend, voor u en voor mij. Ze geven rechten en plichten aan u en aan mij, maar ook aan iedere migrant en aan iedere aardbewoner waar dan ook. Of bestaan er misschien kinderen van een mindere God? Zijn er tweederangsmensen of derderangsmensen of misschien wel tienderangsmensen en betekent het feit dat geboren zijn onder een goed gesternte het recht geeft om anderen geluk te ontzeggen?

Het pact is een engagementsverklaring die een internationale coalitie op de been wil brengen rond migratie, een fenomeen dat onvermijdelijk en van alle tijden is. Oorlog is er immers altijd geweest. Heeft u er al eens bij stilgestaan hoeveel migratie er zal komen naar aanleiding van de klimaatverandering? Om nog maar te zwijgen over de economische migratie, die voor de invulling van  sommige knelpuntberoepen wellicht noodzakelijk zal zijn.

En dus ja, ik ben voor het pact. Maar toch heb ook ik enkele bedenkingen. Zoals ik reeds aangaf, is het pact wel degelijk bindend omdat de mensenrechten bindend zijn. Tegelijk is er, zoals ook reeds gezegd, de soevereiniteit van de staten die door het pact onderschreven wordt. Maar wat betekent ‘niet-bindend’ op internationaal politiek vlak? Ik bedoel het volgende: veronderstel dat een organisatie gebruik maakt van een adviescommissie die niet-bindende voorstellen doet naar het management. Indien het management zo’n commissie ernstig neemt, betekent dit uiteraard dat ze het advies van die commissie niet zomaar naast zich neer kan leggen. Daarom vraag ik me werkelijk af op welke manier de ontvangst van het migratiepact op internationaal diplomatiek niveau zal verlopen en op welke manier het concept ‘niet-bindend’ zal worden ingekleurd. Daarenboven kan je je afvragen wat de waarde van precedenten in het internationaal recht inhoudt of zal inhouden. De wijze waarop rechters met zogenaamde soft law zullen omgaan, lijkt me verre van duidelijk.

Ongeacht deze bedenking (die erg belangrijk is), ben ik van mening dat het migratiepact een positieve insteek kan zijn voor een internationaal beleid rond migratie. Want dat er een duidelijk internationaal antwoord moet komen op het vraagstuk van migratie, lijkt toch wel voor iedereen duidelijk…

Dr. Joanne Liu (Klikken mag altijd)

Ai Wei Wei Human Flow (Klikken mag nog steeds)

Tekst migratiepact Engels (Blijven klikken)

De Sint komt toch voor iedereen...

Zaterdag 16 november, de Sint wordt opgewacht door burgemeester De Wever aan het Mass te Antwerpen. Wat een vermoeiende dag voor die stokoude heilige. U mag niet vergeten dat hij diezelfde dag reeds twee maal was aangekomen bij onze noorderburen. Maar goed, de Sint komt voor iedereen, dus veel werk aan de winkel.

Rond twee uur in de namiddag zat ik gezellig aan tafel bij mijn moeder op haar knus appartement. Veel gepraat werd er niet, want de televisie stond luidkeels verslag uit te brengen van de gebeurtenissen in Antwerpen. Stel u voor, een vrouw van 75 die gepassioneerd kijkt naar iemand waarin ze al lang niet meer gelooft. Een man waarover ze eertijds aan mij vertelde, haar ogen opgeslagen naar het plafond met de woorden: “Zou ons Wimmeke braaf geweest zijn dit jaar?”. Wellicht wisten moeder en zoon het antwoord op deze vraag maar al te goed. In ieder geval wachtte mijn moeder de vermoeiende opdracht om speelgoed te leggen rond de geurige schoen van zoonlief, nu die eindelijk was gaan slapen, zich afvragend hoe Sint en Piet in godsnaam door een kachelbuis naar binnen zouden kunnen komen. Maar goed, de Sint komt toch voor iedereen, ook voor Wimmeke, die niet altijd braaf was geweest. Alleen is het niet de Sint zelf, maar zijn hulpSint, mijn moeder die de honneurs zal waarnemen.

Enkele dagen later liet ik mijn hond uit in het losloopgebied van onze gemeente. Ook John, een krasse tachtiger met zijn trouwe viervoeter was van de partij. Om niet in de stereotiepe begroeting te vervallen, riep ik spontaan: “Wel John, komt de Sint ook voor jou dit jaar? Ben je wel braaf geweest?” . “Ik denk het niet”, antwoordde John lachend. “Dus geen speculaas, marsepein of ander lekkers in je schoen dit jaar?”, ging ik verder. “Neen, dat is niet meer voor mij, maar wel voor mijn kleinkinderen”, was het antwoord. En ja hoor, de Sint komt voor iedereen. En hier heb je dan John, of zou ik zeggen nog een hulpSint.

Toen ik naar huis wandelde, realiseerde ik me dat ik in een periode van enkele dagen twee hulpSinten heb ontmoet, mijn moeder en John van de hondenweide. Zowel mijn moeder als John maken van het Sinterklaasfeest een echt feest. Zou het dan niet mogelijk zijn voor ons allemaal om te promoveren tot hulpSint? We zouden dan allemaal kleine, op het eerste gezicht onbelangrijke attenties in de mekaars schoentjes kunnen leggen. Heeft u er al eens bij stilgestaan: een lege schoen toont altijd een gapende opening, en zo is elk mens wel op de een of andere manier toegankelijk. Vooruit, hulpSinten, doe u werk. Vul mekaars schoentjes met een lief woord of een vriendelijk gebaar. Want zeg nu zelf, de Sint komt toch voor iedereen…