De tekst van Paulus, waar de commotie mee begon:
Efeziërs 5,21-32
Paulus aan de Efeziërs: vrouwonvriendelijk of moreel
progressief?
De commotie over een fragment uit de brief van Paulus aan de
Efeziërs, gelezen tijdens de zondagsmis, is totaal. Voor de ene het bewijs dat
religieuze erediensten niet thuishoren in het programma-aanbod van de openbare
omroep, voor een ander een signaal dat er iets scheelt aan de communicatie
inzake oude teksten, en ga zo maar door. Wat mij opvalt in de toch wel
aanzienlijke hoeveelheid commentaren in de gesproken en de geschreven pers, is
dat niemand het heeft over de inhoud van de bewuste brief. Laat ik in wat volgt
een poging ondernemen om duidelijkheid te creëren.
Vooreest
moet u weten dat in de Bijbel vrouwen hun rechten verwerven via de man. Door te
huwen, niet uitsluitend uit romantische overwegingen, verkrijgt de vrouw haar
burgerrechten. Dit is de reden waarom Bijbelse auteurs zich uitspreken tegen
echtscheiding: door te scheiden riskeert de vrouw een deel van haar verworven
rechten, gekregen vanuit het huwelijk, te verliezen. Dit heeft niets te maken
met een hedendaagse visie op het
huwelijk, het was nu eenmaal zo, ten tijde van Paulus, die leefde in de eerste
eeuw na Christus, in een wereld, amper te vergelijken met de onze.
Paulus
voert in zijn brief aan de Efeziërs een vurig pleidooi voor aanhoudende
bekering. Hij prijst de Efeziërs voor hun inspanningen, en wijst op het grote
geluk dat hen te wachten staat. Alles heeft te maken met het verbond tussen
Christus en zijn kerk. Ik moet u waarschuwen om de historische Jezus zomaar
niet gelijk te stellen aan de Christus die door Paulus wordt opgevoerd.
Christus is de aardse Jezus, verheven in een positie die hem in staat stelt
heil te brengen aan diegenen die in hem geloven. Laatstgenoemde groep van
gelovigen noemt Paulus de kerk, in de eerste eeuw niet vergelijkbaar met wat we
vandaag onder de Kerk verstaan.
Nu voert
Paulus een analogie in. De kerk van gelovigen dient onderdanig te zijn aan
Christus zoals een vrouw onderdanig dient te zijn aan haar man. Deze
onderdanigheid van de kerk aan Christus, gaat echter gepaard met een
onvoorwaardelijke liefde van Christus voor de kerk. Het gaat dus in twee
richtingen. Analoog moet de onderdanigheid van de vrouw aan haar man
onlosmakelijk verbonden zijn met de liefde van de man tot zijn vrouw. Probeer u
voor te stellen wat onderdanigheid in combinatie met liefde zou kunnen zijn. In
de tijd van Paulus betekende dit een vorm van morele progressie. Door te huwen
verkrijgt de vrouw niet alleen rechten, maar kan zij ook rekenen op
onvoorwaardelijke liefde van haar man. Deze liefde is hij aan haar verschuldigd
omdat ook Christus liefde aan de kerk geeft in overvloed, denk aan de analogie.
Religie
dient echter een dynamische activiteit te zijn, wil ze kunnen antwoorden op de uitdagingen
van de tijd. Oude geschriften vormen slechts één aspect van het corpus. Ze
bevatten geen onbetwijfelbare en statische waarheden waar niet aan geraakt mag
worden. Veeleer dagen ze uit tot reflectie. Volgens het jodendom is het
vasthouden aan de geschreven tekst, zonder mondelinge commentaar en discussie
een vorm van zonde, juist omdat dit geen verdere morele progressie mogelijk
maakt. De Kerk, anno 2018, dient nu verder te schrijven waar Paulus is gestopt.
Christus hoeft niet dwingend mannelijk te worden opgevat, noch de kerk
vrouwelijk. De onderdanigheid van de vrouw aan de man, kan evenzeer vervangen
worden door onderdanigheid van de man aan de vrouw. Evengoed kan de
vergelijking gestoeld zijn op de relatie tussen mensen van eenzelfde geslacht.
Onderdanigheid kan zeker ook de connotatie van ondersteuning krijgen waarbij
bijvoorbeeld de ene partner zichzelf tussen haakjes plaatst om de ander ten
volle te kunnen ondersteunen. Dit alles is slechts mogelijk vanuit een
onvoorwaardelijke liefde die soms zelfs ogenschijnlijk menselijke capaciteiten
kan overstijgen. Slechts dan en dan alleen kan een relatie de mooie maar ook de
stormachtige momenten van het leven, ten volle beleven.
Foto: Lise Verbeeck
