U kan de tekst ook in pdf lezen door hier te klikken...
Hoe de Sapiens ook Harari kan
overleven…
In zijn boek Sapiens
schetst de Israëlische historicus en filosoof Yuval Noah Harari een fascinerend
beeld van de wijze waarop de Sapiens de geschiedenis tot hiertoe heeft kunnen
domineren. Interessant om weten is dat Harari in een lezing voor Google, de
geschiedenis niet definieert als de studie van het verleden, maar wel als de
studie van de verandering. De Sapiens kon steeds overleven omdat hij zich
aanpaste aan de veranderende situaties, waarvoor hij natuurlijk zelf ten dele mee
verantwoordelijk was. De opkomst van de wetenschap en de technologie, de
verkleining van de wereld hierdoor, hebben de Sapiens in het zadel gehouden en
dreigen hem nu ook te verjagen. Maar, en dit is cruciaal in Harari’s betoog, de
Sapiens kon slechts overleven omdat hij telkens opnieuw in staat was een
verhaal te creëren waarin hij voldoende kon geloven zodat hij de steeds sneller
wordende veranderingen kon incorporeren.
Een van
Harari’s stokpaardjes is de relatie tussen de mens en de artificiële
intelligentie, waarvan diezelfde mens de auteur is. Op zich, en dit mag
benadrukt worden, is artificiële intelligentie niet slecht. Meer dan 95% van de
auto-ongevallen is te wijten aan een menselijke fout. De hoeveelheid
slachtoffers in het verkeer kan sterk verminderd worden wanneer een
zelfrijdende auto de zaken overneemt. Zelfrijdende auto’s kunnen eveneens
deelwagens zijn die je van de ene naar de andere bestemming brengen,
bijvoorbeeld naar kantoor. Het grote verschil is dat de zelfrijdende auto niet
de hele dag werkloos op de parking moet staan. Terwijl je op kantoor bent, kan
iemand anders vervoerd worden. Wellicht kan dit leiden tot een drastische
vermindering van de hoeveelheid wagens in het verkeer, wat natuurlijk een heel
positief effect heeft op het milieu.
Artificiële
intelligentie zal, aldus Harari, in de
nabije toekomst meer en meer gekoppeld worden aan biotechnologie. Minuscule nanorobots
zullen in staat zijn defecten aan je organen te detecteren, nog voor je er zelf
last van hebt. Een kwaadaardige cel kan reeds een alarmsignaal doorsturen naar
de behandelende arts, die misschien op duizenden kilometers van je vandaan zit.
De arts zal jouw behandeling controleren en laten uitvoeren door een robotarts
die zich wel in jouw buurt bevindt. Prachtig natuurlijk. Het probleem is dat de
fusie tussen de artificiële intelligentie enerzijds en de biotechnologie
anderzijds een meer volmaakte mensensoort kan creëren dan diegene waartoe we nu
behoren. De supersnelle en uiterst intelligentie processoren die fuseren met
het brein hebben de sputterende, onvolmaakte Sapiëns niet meer nodig. Meer nog,
vanuit het principe van Darwin, zal de nieuwe mensensoort zich veel sneller
kunnen aanpassen aan de wisselende omstandigheden dan wij, waardoor de kans
zeer groot is, aldus Harari, dat een soort die bestaat uit artificiële
intelligentie in combinatie met biotechnologie, de Sapiens uiteindelijk zal
verdrijven.
Om Harari
ten volle te begrijpen, is het belangrijk om stil te staan bij zijn mensbeeld.
Harari stelt terecht vast dat hedendaagse computers supersnel beslissingen
kunnen nemen op basis van een algoritme dat ze altijd en onvoorwaardelijk
volgen. Vanuit zijn reductionistische visie ziet Harari een gelijkaardig proces
in de mens. Menselijke emoties, gedragingen en beslissingen zijn het gevolg van
biologisch algoritme dat ontstaat vanuit de wisselwerking tussen neuronen in de
hersenen. Het is duidelijk dat een machine, geprogrammeerd om bepaalde
algoritmen klakkeloos uit te voeren, hierin de mens altijd zal overtreffen.
Bovendien zal deze machine een oneindig aantal keren de voorziene taken kunnen
uitvoeren, zonder ooit moe te worden, op voorwaarde dat deze machine goed
onderhouden wordt, wellicht door een andere machine. Ongetwijfeld begrijpt u de
consequenties voor de arbeidsmarkt: buschauffeurs, leerkrachten, boekhouders,
artsen, …, allemaal en nog veel meer beroepen die gedeeltelijk of zelfs
volledig kunnen worden overgenomen door nooit falende machines. De mens wordt
overbodig.
Ik geloof
niet in de reductionistische visie van Harari. De reden hiervoor haal ik,
ironisch genoeg, ook bij Harari, al moet gezegd worden dat hij hierin niet
origineel is. Vele denkers, onder andere Nietzsche, hebben hier al op gewezen
en de religieuze traditie getuigt hiervan. De Sapiens is immers niet alleen in
staat om verhalen te creëren, hij is nog meer in staat om in deze verhalen te
geloven. Ondanks het feit dat er in de filosofie gesproken wordt over het einde
van de grote verhalen, richten mensen hun leven nog steeds in op basis van
verhalen, vertaal, ficties. Ficties die, zo wist ook David Hume, helemaal geen
fantasietjes zijn, maar fundamenten waarop levens worden gebouwd. Ik geef een
voorbeeld. Mensen zijn bereid om een enorm risico te lopen wanneer ze met een
ander mens een duurzame relatie willen aangaan. Niet alleen kan zo’n relatie
levenslang duren, er kan ook een nageslacht uit voortkomen waarvoor je moet
zorgen. Ik spreek nog niet over de financiële gevolgen wanneer je een huis
koopt en een lening aangaat. Je doet dit omdat je gelooft in een fictie,
namelijk een unieke relatie tussen jou en de ander. Er is geen enkele, sluitende,
positief wetenschappelijke verklaring voor de liefde die je voelt en die de
fictie van de relatie steeds weer opnieuw kan voeden.
Het is mijn
stelling dat de Sapiens kan overleven, niet alleen vanuit zijn competentie om
verhalen te creëren, maar vooral vanuit zijn unieke mogelijkheid om in die
verhalen te geloven. Geloven betekent hierbij veel meer dan een voor waar houden.
Geloven raakt de diepste fundamenten van onze identiteit. Een machine kan een
algoritme volgen. Artificiële intelligentie kan wellicht een krantenartikel
schrijven. Mijn vraag is of artificiële intelligentie ooit in staat is een
relatie aan te gaan met een ander specimen, vanuit het geloof dat deze relatie
constitutief is voor wie hij is. Kan artificiële intelligentie de zinvraag op
een gelijkaardige wijze overdenken, vanuit gelijkaardige verhalen en ficties,
net zoals de Sapiens dit kan? Ik geloof van niet. Wat ik wel denk is dat er
vandaag voldoende aandacht moet zijn voor het verhaal van mensen. Er moet
voldoende nagedacht worden over de ficties die aan de grondslag liggen van ons
bestaan, ficties die we niet alleen voor waar houden, maar die we ook ten volle kunnen en willen geloven. Geloven, en
dit is cruciaal in mijn betoog, is een trapje hoger in de taxonomie. Het
overstijgt het voor waar houden.
Als besluit
mag gelden, en daar ben ik het wel eens met Harari, dat filosofische en
levensbeschouwelijke inhouden enorm aan belang zullen toenemen nu de fusie
tussen artificiële intelligentie en biotechnologie meer en meer een feit wordt.
Zeker ook in het onderwijs zal men zich in de toekomst niet meer kunnen
veroorloven om levensbeschouwelijke en filosofische vakken stiefmoederlijk te
behandelen. Ziehier de ironie. Terwijl velen de opkomende wetenschap en
technologie zien als de bedreiging bij uitstek voor de filosofie, blijkt nu dat
dit helemaal niet meer waar is. Toch verschil ik fundamenteel van mening met
Harari in verband met de gevolgen voor de Sapiens. De mogelijkheid om in
verhalen te geloven en deze ficties in het leven te incorporeren, onderscheidt
ons, voorlopig althans, van machines en robots, zelfs wanneer deze gekoppeld
worden aan biotechnologie. Dat de strijd voor zelfbehoud niet vanzelfsprekend
is en zal blijven, staat natuurlijk buiten kijf. Het zal erop aankomen om te
blijven zoeken naar en te durven geloven in verhalen die het leven kunnen
blijven voeden en die kunnen bijdragen aan zin en betekenis.
Zeg nooit, …nooit….
Abstract
De bekende filosoof Yuval Noah Harari verdedigt de stelling
dat de hedendaagse mens in zijn voortbestaan bedreigd zou kunnen worden door
een nieuwe, meer volmaakte mensensoort. Deze nieuwe mensensoort ontstaat uit
een fusie tussen artificiële intelligentie en biotechnologie. In mijn tekst
verdedig ik de stelling dat de unieke gave van de mens om in verhalen te
geloven, hem van de ondergang kan redden. Veel leesplezier…
