Video: Proloog van 'Aldus Sprak Zarathustra'

In deze reeks lezen we de proloog van 'Aldus Sprak Zarathustra', geschreven door Friedrich Nietzsche. Ik baseer me op de voortreffelijke vertaling door Ria Van Hengel.

Klik hier om een introductievideo te bekijken.

Bronnen:

Also Sprach Zarathustra (ZA- ZAI:1883, ZAII:1883, ZAIII:1884, ZAIV:1885), in vertaling: Zo sprak Zarathoestra, in een nieuwe vertaling van Ria Van Hengel met een nawoord van Hans Driessen, Amsterdam-Antwerpen:De Arbeiderspers, coll. Nietzsche-bibliotheek, 2013, 340p.

1. Zarathustra verlaat zijn thuisland en woont tien jaar in de grot

In het eerste deel verlaat Zarathustra zijn thuisland. Tien jaar lang brengt hij door in een grot op de top van de berg. Daar geniet hij van zijn eenzaamheid. Vanuit deze jarenlange introspectie ontstaat de idee dat hij een waardevolle boodschap dient uit te dragen. Na tien jaar voelt hij zich klaar om zijn werk aan te vatten. Hij steekt een lofrede af tot de zon en verlaat zijn grot.

Video 1
In deze eerste video geef ik een korte inleiding op ‘Aldus Sprak Zarathustra’ en lees ik het eerste deeltje van de proloog voor.

Video 1

Video 2

Zarathustra verlaat zijn vaderland en gaat gedurende tien jaar wonen in een grot, hoog in de bergen.
Video 2

Video 3
Zarathustra spreekt de zon aan.
Video 3

Video 4
Verheugen in de wijsheid. De rijkdom van de armen.
Video 4

Video 5
Ondergaan en opkomen. Zegen mij, O Ster.
Video 5

Video 6
Mijn beker vloeit over. Eenzaamheid is toch wat onnatuurlijk. Naïviteit en ondergang.
Video 6

2. De ontmoeting met de oude heilige man

Wanneer Zarathustra de berg afdaalt staat hij plots oog in oog met een oude, heilige man. De man is de stad ontvlucht en leeft in het woud. Hij kan de nihilistische cultuur van de stad niet meer verdragen, maar is tegelijk niet in staat het felle zonlicht van de ster op de top van de berg in zich op te nemen. De heilige man waarschuwt Zarathustra om niet naar de stad te gaan. Ze gaan hem en zijn boodschap verwerpen. De oude man houdt nu alleen maar van God. De liefde tot de mens heeft hem verwond, een verder relatie met de mens zou hij niet overleven. Zarathustra daarentegen houdt van de mens. De oude man weet nog niet dat God dood is, zo besluit Zarathustra. Maar heeft hij de oude man wel correct ingeschat?

Video 7
Zarathustra verlaat zijn grot en ontmoet de oude man.
Video 7

Video 8
Rein, geen walging, danser, kind, ontwaakte en slapenden
Video 8

Video 9
Ik heb de mensen lief.  Nu heb ik God lief, Ik geef hen een geschenk. Geef hun niets.
Video 9

Video 10
Geef hun een aalmoes. Eenzaamheid versus tweezaamheid.
Video 10

Video 11
Blijf bij de dieren. Lachen, huilen, brommen, zo dien ik mijn God. De oude Heilige weet nog niet dat God dood is.
Video 11


3. De koorddanser

Bij aankomst in de stad begeeft Zarathustra zich naar de markt. Hij hoopt daar een groep mensen te ontmoeten die zich toeleggen op ernstige filosofische kwesties. Hij vergist zich. Het volk is immers gekomen om een koorddanser aan het werk te zien. Zarathustra is zich daar niet van bewust, en steekt een redevoering af. Het volk aanziet deze rede als een onderdeel van de act. Zarathustra noemt zich de leraar van de Übermensch. Het is voor hem onduidelijk of hij de wegbereider van een nieuwe mensensoort is of dat hij zelf Übermensch dient te worden. Dan verschijnt de koorddanser op zijn koord. Wanneer de koorddanser in het midden van het touw staat, gespannen tussen twee torens, verschijnt plots een nar. De koorddanser schrikt en stort naar beneden.

Video 12
Zarathustra gaat naar de markt. Ik leer u de Übermensch. Van aap tot mens.
Video 12

Video 13
Ik leer u de Übermensch. Blijf de aarde trouw.
Video 13

Video 14
Ziel en lichaam. De zee en de Übermensch.
Video 14

Video 15
Het uur van de omschakeling. Vergelijking met het evangelie van Johannes.
Video 15

Video 16
Het uur van de omschakeling (vervolg). Over het medelijden
Video 16

Video 17
Het medelijden (vervolg). De historische Jezus en de Jezus uit de Bijbel. De rol van Paulus. Dit allemaal volgens Nietzsche. Übermensch is de bliksem en de waanzin.
Video 17

Video 18
Ik heb hen lief....overgang en ondergang. Het onbaatzuchtige offer...
Video 18

Video 19
Ik heb hen lief...over de liefde voor het leven en het afscheid als onderdeel van het leven.
Video 19

Video 20
Ik heb hem lief die zijn god tuchtigt.. Zarathustra komt te vroeg. Er zijn geen oren naar zijn boodschap.
Video 20

Video 21

In deze video verwijs ik naar een werk van de Amerikaanse filosoof Francis Fukuyama: Het einde van de geschiedenis en de laatste mens. Hierin steunt Fukuyama op de geschiedenisfilosofie van Hegel (1770-1831) die stelt dat de geschiedenis evolueert naar een verwerkelijking van een wereldgeest. Politiek vertaald betekent dit dat de geschiedenis evolueert naar een ultieme staatsvorm waarbinnen de ontwikkeling van zowel de individuele mens als van de groep het meest tot zijn recht kan komen.

Met het einde van de geschiedenis bedoelt Fukuyama geenszins de idee dat er geen historische gebeurtenissen mogelijk zijn. Het gaat veeleer over een politiek culminatiepunt van waaruit de geschiedenis zich op een andere manier kan ontwikkelen. Voor het einde van de geschiedenis kent de wereld een gewelddadige zoektocht naar machtsevenwichten tussen grootmachten, na het einde van de geschiedenis maakt dit zoeken plaats voor een evenwicht.

Fukuyama stelt vast dat de huidige politieke agenda wordt gedomineerd door een zoektocht naar identiteit. Dit kan bijna niet anders, vermits de mens na de dood van God in een nihilistische toestand is terecht gekomen. Deze toestand houdt immers per definitie een hernieuwde zoektocht naar identiteit in. De laatste mens is het kleurloze kuddedier dat zichzelf niet in vraag durft te stellen. Deze mens leent zijn identiteit vanuit een illusoir verleden en vindt aansluiting bij populisme. De laatste mens is de tegenpool van de Übermensch. Laatstgenoemde mens tracht zichzelf in moreel opzicht te verbeteren en probeert vanuit een esthetisch oogpunt het nutteloze bestaan om te vormen tot een zinvol existeren.

Bron: Fukuyama, Francis, Het einde van de geschiedenis en de laatste mens, Nederlandse vertaling Anna Kapteyns-Bacuna, Annelies Konijnenbelt en Barbara de Lange, vertaling nawoord Robert Vernooy, s.l.: Olympus, Atlas Contact, zevende druk (eerste druk 1992), 2019

Youtube: Lezing Fukuyama over identiteit en liberale democratie aan de Radboud Universiteit

Video 21

Video 22
"Ik zeg u: om een dansende ster te kunnen baren, moet je nog chaos in je hebben" (Nietzsche, 2013:18). Zarathustra spreekt verder over de laatste mens.
Ik verwijs in deze video naar een "Het Kristalpaleis" van Peter Sloterdijk


Video 22

Video 23
De verschillende modaliteiten van de laatste mens. Geen herder, één kudde. Waarom Nietzsche het socialisme niet genegen is.
Video 23

Video 24
Einde van de toespraak van Zarathustra. Hij stelt vast dat er geen oren naar zijn boodschap zijn. Vergelijk met de dolle mens die eveneens geen gehoor vond bij de mensen op het marktplein.
Video 24

Video 25

Ik vertel in deze video het verhaal van Jacob de hielenlichter. Abraham is de stamvader van het joodse volk. Zijn zoon Isaac, heeft op zijn beurt twee zonen, Esau en Jacob. Esau is de oudste en heeft volgens de traditie het recht om zijn vader Isaac op te volgen als stamhoofd. Dit gebeurt door een ritueel waarbij de oude stamvader, in het besef van zijn nakende dood, de zegen geeft aan zijn oudste zoon en hierbij de staf overhandigt. De staf staat in de Bijbel voor twee zaken: datgene waarop je kan steunen en datgene waarmee je kan strijden.

Bijgestaan door zijn moeder Rebecca, gebruikt Jacob een list. Rebecca bereidt een geurige maaltijd voor haar man en Jacob verkleedt zich als Esau. De blinde Isaac kan het onderscheid niet maken tussen de echte Esau en de verklede Jacob. Esau vertrekt op jacht. Jacob verschijnt aan het sterfbed van zijn vader Isaac. Isaac geeft de zegen aan Jacob. Jacob bedriegt hiermee zijn vader en zijn broer. Jacob slaat op de vlucht voor Esau en duikt onder bij zijn oom Laban. Daar wordt Jacob verliefd op de mooie Rachel. Laban bedriegt Jacob en schenkt in eerste instantie de zus van Rachel, Lea tot bruid. De bedrieger Jacob, wordt bedrogen.

In deze video verwijs ik naar de filosofische methode die de schotse verlichtingsfilosoof David Hume (1711-1776) vooropstelt. Hij schrijft in zijn Enquiry concerning Human Understanding (Nederlands: Het menselijk inzicht), het volgende: “Van heldere en evidente beginselen uitgaan, met voorzichtige en zekere stap vooruitschrijden, telkens kritisch terugkomen op onze conclusies en alle consequenties ervan nauwkeurig nagaan, zal de ontwikkelingen in ons denksysteem wel klein en beperkt houden, maar het zijn de enige methoden die, naar wij hopen, ons ooit tot de waarheid zullen voeren en een juiste duurzaamheid en zekerheid aan onze besluiten zullen geven” (Hume, 2002:188).

Hume, David, Het menselijk inzicht, ingeleid en vertaald door Dr. J. Kuin, Amsterdam : Boom, tweede herziene druk (eerste druk 1978), 2002, 213p. (oorspronkelijke uitgave: An Enquiry concerning Human Understanding, s.l., 1777) 

Video 25

Video 26
Zarathustra ontneemt de koorddanser zijn existentiële angst. 'Vrees niet" als brug tussen levensbeschouwingen. De koorddanser verdient eer, hij bleef trouw aan zijn identiteit.
Ik verwijs naar het Bijbelverhaal uit Marcus 4,35 ev. waarin Jezus de storm stilt en oproept om niet te vrezen. In de versie van Matteüs 14,22 wordt de oproep om niet te vrezen nog duidelijker.

Video 26

Video 27
De duisternis valt. Zarathustra wordt aangesproken door de nar. De stadswachters lachen hem uit.
Video 27

Video 28
Zarathustra loopt de stad uit en komt bij een oude, eenzame man terecht. Die biedt hem brood en wijn aan. Ik spreek in deze video over de profeet Ezechiël.
Video 28

Video 29
Zarathustra realiseert zich dat hij volgelingen nodig heeft. Zijn boodschap is niet bedoeld voor de grijze massa.
Video 29

Video 30

In deze passage zegt Zarathustra dat hij een lied zal zingen voor de eenzamen en de tweezamen. Iemand die in God gelooft, zo redeneert Nietzsche, is altijd tweezaam. God is altijd aanwezig. Dit belet de gelovige eenzaam te zijn. Eenzaamheid is nodig uit te groeien tot een vrije geest en een nieuwe filosoof. Nietzsche staat dus negatief tegenover deze tweezaamheid. Het feit echter dat Zarathustra een lied zingt voor zowel de eenzame als de tweezame, wijst op het feit dat Zarathustra/Nietzsche een vorm van verzoening en oecumene nastreeft. In andere werken stelt Nietzsche een wereldgemeenschap voorop die in vrede kan samenleven.

In De reiziger en zijn schaduw, onderdeel van het tweede gedeelte van Menselijk al te menselijk, schrijft Nietzsche: “Nog, schijnt het, is het geen tijd dat het alle mensen gelijk die herders zou kunnen vergaan, die de hemel boven zich zagen oplichten en het woord hoorden spreken: ‘Vrede op aarde en in de mensen een welbehagen.’ Nog steeds is het de tijd van de individuen”

Video 30

Video 31
Zarathustra ontmoet de adelaar en de slang. Einde van de proloog.
Video 31

Bronnen:

Also Sprach Zarathustra (ZA- ZAI:1883, ZAII:1883, ZAIII:1884, ZAIV:1885), in vertaling: Zo sprak Zarathoestra, in een nieuwe vertaling van Ria Van Hengel met een nawoord van Hans Driessen, Amsterdam-Antwerpen:De Arbeiderspers, coll. Nietzsche-bibliotheek, 2013, 340p.

Interessante linken naar het internet

Wikipedia pagina over Zarathustra

Duitse tekst van de proloog