Racisme als epifenomeen

Dat de discussie rond racisme vandaag sterk de media domineert, is een open deur intrappen. De dood van George Floyd is ongetwijfeld het vonkje geweest dat de uitslaande brand veroorzaakte. Opnieuw sterke verklaringen van politici, her en der protestacties, actieplannen, mea culpa’s, je kan er niet naast kijken. De discussie rond racisme in de samenleving gaat al jaren mee. Het idee dat het nu allemaal gaat veranderen, evenzeer. De vraag blijft waarom er op het terrein zo weinig beweegt. Ik wil graag één aspect van het antwoord belichten.

In de huidige discussie worden racisme en discriminatie evenwaardig naast mekaar geplaatst. Het een heeft met het ander te maken, maar vormt een volwaardig, apart te bespreken item. Het is mijn stelling dat het verstandiger zou zijn het racisme als een epifenomeen van discriminatie te behandelen, wat niets zal afdoen aan de ernst ervan, maar wel mogelijkheden biedt om er structureel iets aan te doen.

Racisme als epifenomeen betekent dat je racisme gaat bekijken als een speciale vorm van discriminatie, in casu discriminatie op grond van etnie. Maar het hoofdprobleem is discriminatie, en niet racisme. Er bestaan heel wat vormen van discriminatie die ondergesneeuwd blijven in het debat. Ik noem er enkele: discriminatie van oudere werknemers, discriminatie van zogenaamde laaggeschoolden, discriminatie van mensen die op latere leeftijd een academische carrière willen beginnen, discriminatie en uitsluiting op basis van een lichamelijke of geestelijke handicap, discriminatie op basis van je criminele verleden, en ga zo maar door.

In De Afspraak van 8 juni 2020 sprak Sihame El Kaouakibi over de diepe pijn die met racisme gepaard gaat. Ongetwijfeld is dat zo. Maar die diepe pijn wordt ook door de rolstoelgebruiker gevoeld, wanneer die voor de zoveelste keer een onaangepast gebouw wenst te betreden. Die diepe pijn, waar El Kaouakibi het over heeft, leeft ook bij de sommige arbeiders die bijna de helft van hun loon zien verdwijnen in de vorm van huishuur. Wat met de armen, die nooit op vakantie kunnen en die in mensonterende omstandigheden moeten wonen? Wat met mensen die, na hun gevangenisstraf, opnieuw willen beginnen maar nergens een job vinden?

De diepe, aan het hart vretende pijn van uitgesloten en ondergewaardeerd te worden, is de constante voor mensen die met discriminatie geconfronteerd worden. Als we nu maatschappelijk beslissen om alle middelen in te zetten om het racisme te bestrijden, dan blijven weer heel wat mensen met evenveel rechten in de kou staan. En dat gevoel, dat je er alleen voor staat en dat niemand echt inzit met jouw pijn, vormt de ideale voedingsbodem voor antipolitiek. Veronderstel dat iemand die geconfronteerd werd met een sterke vorm van discriminatie op televisie hoort dat alles op alles zal worden gezet om het racisme te bannen, maar tegelijk niets merkt van steun en begrip voor zijn situatie. Onvermijdelijk valt zo iemand in een wij/zij denken: wij blijven in de kou staan, terwijl zij weer worden geholpen.

Als we het racisme op een duurzame manier wensen te bestrijden, dan zal dit enkel maar kunnen vanuit een totaalaanpak. Alle vormen van discriminatie moeten worden erkend en bestreden. Toegegeven, het zal een lange weg zijn. Maar vergeten we niet dat de pijn een gedeelde constante is voor slachtoffers van alle vormen van discriminatie. Willen we een samenleving waarin een collectieve verantwoordelijkheid en burgerzin overheersen, dan zullen we moeten zorgen voor een menswaardig bestaan voor ieder lid van die samenleving. Zolang we dat niet doen, blijft de distinctie tussen ‘wij’ en ‘zij’ bestaan, en zal racisme nooit grondig kunnen worden bestreden.

Foto: Yarle Verbeeck