Tijdens het VRT-journaal van maandag 18 februari stelde Bart de Wever
onomwonden dat het voor hem persoonlijk geen probleem zou zijn dat Belgische
IS-strijders, nu gevangen in Syrië, door een Iraakse rechtbank zouden
veroordeeld worden tot de doodstraf. Hoewel het gaat over zijn persoonlijke
mening, lijkt het me toch zinvol om hier even bij stil te staan. De doodstraf
voor Belgische onderdanen kan wel degelijk een onrechtstreeks gevolg zijn van
een beslissing van de Belgische regering.
Volgens de website van de VRT (link onderaan) was Emiel Ferfaille de
laatste Belg die als gevolg van de doodstraf, uitgesproken door een Belgische
rechtbank, werd geëxecuteerd in België. Hij stierf op 26 maart 1918. Nadien
werd de doodstraf automatisch omgezet tot levenslang. België kent de doodstraf
niet meer, maar met een politieke beslissing van de Belgische regering zou daar
de facto wel eens verandering in
kunnen komen.
Laat ik eerst even uitweiden naar een belangrijke pijler van onze
cultuur, de religies gebaseerd op Abraham. Wat vandaag bekend staat onder de tien
geboden, de verordeningen die Mozes op de berg Horeb van Jahwe ontving,
bevatten een duidelijk bevel niet te doden. De geboden nuanceren hierin niet.
Het doden van een medemens, ongeacht de omstandigheden, is onaanvaardbaar.
Hierbij moet men zich realiseren dat de tien geboden gebaseerd zijn op een
morele consensus die stapsgewijs in de samenleving is gegroeid. Het niet vereren
van afgoden, het niet doden van mensen, niet liegen, het eren van een
huwelijksbelofte, het niet stelen en bedriegen, al deze dingen zijn
fundamenteel wil een samenleving een stabiele thuis bieden voor iedereen.
Indien aan deze fundamentele geboden geraakt wordt, dreigt de oorlog van allen
tegen allen en de totale anarchie.
In de 17de eeuw benoemde Thomas Hobbes laatstgenoemde
oorlog van allen tegen allen de begintoestand van de mens. Hiermee bedoelt hij
het beginsel van de mens. Indien er geen sociaal contract wordt gesloten, vormt
de ene mens een wezenlijk gevaar voor de andere mens. Daarenboven is het leven
in de woorden van Hobbes nasty, brutish
and short. Om aan deze penibele situatie het hoofd te bieden, sluit de mens
stilzwijgend een sociaal contract af. Elke onderdaan van de staat geeft zijn
wrede agressie af aan de staat die hierdoor het monopolie van het geweld
verwerft. Met andere woorden, de burger geeft zijn rol als roofdier op in ruil
voor de bescherming van de staat, in de woorden van Hobbes, de Leviathan (zeemonster)
genoemd. Deze Leviathan kan geweld plegen en straffen, indien de sociale
stabiliteit hierom vraagt.
Zoals reeds aangehaald, riskeren voormalige IS-strijders met de
Belgische nationaliteit, de doodstraf, indien ze zouden worden veroordeeld door
een Iraakse rechtbank. Gesteld nu dat de Belgische regering dit toestaat, dan zou
dit betekenen dat ze de doodstraf onrechtstreeks opnieuw toestaat, misschien
wel invoert. Meer nog, gesteld dat de publieke opinie zich achter deze visie
schaart, dan betekent dit dat ook zij een herinvoering van de doodstraf
aanvaardbaar vindt. Dit is een ernstige evolutie, misschien wel een stap terug
in de geschiedenis.
Volg even de redenering mee vanuit Hobbes. U, ik en de rest van de
samenleving sluiten stilzwijgend een sociaal contract af waardoor de
maatschappij vorm krijgt. U ziet dit op de cover
van het boek, de Leviathan is opgebouwd uit mensen zoals u en ik. Hierbij geven
we onze inherente capaciteit tot geweld af aan de staat, dit is in termen van
Hobbes, de Leviathan. Deze overheid nu verkrijgt het monopolie van het geweld en
hierdoor ook een mandaat om haar onderdanen te berechten. Evenzeer is de
overheid verantwoordelijk voor de uitvoering en de opvolging van de vonnissen.
In casu van de IS-strijders schuift
de overheid deze taak door naar de Iraakse overheid in een ijdele poging haar
verantwoordelijkheid te ontvluchten. De doodstraf, eventueel uitgesproken door
de Iraakse rechters, staat dus in de lijn van de juridische en morele
verantwoordelijkheid van de Belgische staat die hiervoor het mandaat ontvangt
vanuit het sociaal contract dat door ieder van ons wordt aangegaan. Hoe men het
ook wil uitleggen, als lid van de Belgische samenleving ben je moreel
geconnecteerd aan de uitspraken van de Iraakse rechter.
Theo Francken heeft dit heel goed gezien. Zijn voorstel is geniaal.
Laten we de Belgische IS-strijders hun Belgische nationaliteit afnemen, zo
stelt hij. Dit is goed gezien van Francken, want door de Belgische
nationaliteit af te nemen, knipt hij de morele draad door die u en mij verbindt
met het oordeel van de Iraakse rechters en het lot van de Belgische
IS-strijders. Het is een interessante discussie of het verkrijgen van een
nationaliteit een gunst of een grondrecht is, maar ongeacht dat, is het afnemen
van de nationaliteit een bedenkelijke zet in het hele verhaal van de morele
verantwoordelijkheid.
Ik zie als enige oplossing de oprichting van een Europees tribunaal
voor IS-strijders, eventueel gekoppeld aan het oorlogstribunaal in Den Haag.
Dit tribunaal kan streng straffen, maar garandeert een moreel verantwoorde
rechtsgang. Dat deze gang van zaken onze samenleving opnieuw op de proef zal
stellen, staat buiten kijf. Maar zoals ik reeds in voorgaande stukken schreef,
vormt het dossier van IS, zowel voor wat de kinderen als de ouders betreft, een
van de moeilijkste morele uitdagingen van de jongste tijd. Het zal er echter op
aankomen om, geconfronteerd met de vreselijke, beestachtige moorddadigheid van
IS, als samenleving niet zelf te verglijden naar moreel bedenkelijk handelen. Bedenk
dat het gebod ‘dood niet’, onlosmakelijk verbonden is met het humanisme. Laten
we ook niet vergeten dat een andere pijler van onze cultuur, i.e. de religies
in de lijn van Abraham, een morele code ontwikkelde die geen discussie toelaat:
dood niet.
Met dank aan Patrick Bailliu.
Foto cover Leviathan: google afbeeldingen/wikipedia
Foto citaat Nietzsche (Afgodenschemering): https://www.quote-co.nl/quotes/friedrich-nietzsche/als-je-in-de-afgrond-kijkt-dan-kijkt-de-afgrond-ook-in-jou/
Foto citaat Nietzsche (Afgodenschemering): https://www.quote-co.nl/quotes/friedrich-nietzsche/als-je-in-de-afgrond-kijkt-dan-kijkt-de-afgrond-ook-in-jou/
Zoals je het stelt, ontvlucht de Belgische regering inderdaad zijn verantwoordelijkheid. Toch een bedenking: kan of moet een wet die vanuit een morele consensus ontstaan is, ook toegepast worden op degene die zich boven deze consensus stelt? Met andere woorden: is de doodstraf echt absoluut ontoepasbaar op een IS-strijder die de rol opneemt van roofdier voor de ander? Passen we 'onze' mensenrechten, die we zo graag als universeel beschouwen, niet te vaak toe op culturen die daar geen boodschap aan hebben? Een IS-strijder wil uiteindelijk sterven voor zijn zaak, een lange gevangenisstraf past niet in zijn concept van 'rechtvaardigheid'. Vanuit zijn perspectief zal alleen Allah hierover oordelen. Of die Iraakse rechters de sharia zullen toepassen, weet ik niet. Misschien zal de beschuldigde ook hun gezag niet erkennen, net zo min als hij het gezag van een Europees tribunaal zal aanvaarden. Hij zal misschien een shariarechtbank erkennen. Is het dan aan ons om hem deze rechtspraak te ontzeggen? Zou dat geen bewijs van onze westerse morele superioriteit zijn?
BeantwoordenVerwijderenDe discussie over het al dan niet universeel zijn van de mensenrechten is interessant. Je kan je inderdaad de vraag stellen of de verklaring van de universaliteit van de mensenrechten geen vorm van westerse morele superioriteit veronderstelt. Tegelijk is deze discussie naar mijn mening het slachtoffer van een samenleving die ten onder gaat aan haar eigen tolerantie. Het is bijna not done om te beweren dat een opvatting beter is dan een andere opvatting. Indien nu de decaloog, maar zeker ook het humanisme, tot het oordeel komt, en dit na lange discussie over heel wat generaties, dat de medemens doden een flagrante morele misstap is, dan moet men durven stellen dat deze opvatting inderdaad een moreel gezag heeft dat andere morele kaders overstijgt. Ik vrees dat een oogluikend toelaten van de doodstraf op termijn de moraliteit, verworven door de strijd van generaties mensen, onderuit zal halen. Dat is wat Nietzsche volgens mij bedoelt wanneer hij waarschuwt dat een te lang kijken in de afgrond kan resulteren in een terugkijken van de afgrond. Ik denk dat een internationaal tribunaal vooral belangrijk is voor ons, en niet zozeer voor de IS-strijder. Het is inderdaad een enorme uitdaging om de eigen menselijkheid te blijven bewaren, wanneer men geconfronteerd wordt met een vreselijke onmenselijkheid. Ik vrees zelfs, dat de hedendaagse medische mogelijkheden, die overlijden pijnloos kunnen veroorzaken, wel eens in de kaart zouden kunnen spelen van mensen die voor de doodstraf pleiten. Maar dat laatste is eerder speculatie. Bedankt voor de reactie.
BeantwoordenVerwijderen